Tổn thương thận cấp là tình trạng giảm chức năng hoạt động đột ngột của thận trong thời gian ngắn, thường gặp trong bối cảnh nhiễm trùng, suy đa cơ quan, bệnh nhân chấn thương hoặc phẫu thuật. Chế độ ăn dành cho bệnh nhân có tổn thương thận cấp cần được tư vấn kỹ lưỡng bởi các chuyên gia dinh dưỡng nhằm đảm bảo phù hợp với từng hoàn cảnh, nguyên nhân gây tổn thương thận cho bệnh nhân.
Thận được cấu tạo bởi các nephron, đây vừa là đơn vị cấu trúc, vừa là đơn vị chức năng. Mỗi ống thận được hình thành bởi hàng triệu nephron. Tuy nhiên, số lượng nephron không sinh ra thêm trong quá trình trưởng thành. Sự suy giảm nephron có thể dẫn đến giảm mức lọc cầu thận, hậu quả rõ rệt nhất dần dẫn đến các bệnh thận cấp hoặc mạn tính.
1. Hiểu về tình trạng tổn thương thận cấp
Tổn thương thận cấp (AKI – Acute Kidney Injury) là một hội chứng lâm sàng, trong đó sự suy giảm mức lọc cầu thận đủ để làm giảm quá trình đào thải các chất có chứa nitơ và các chất độc ure huyết khác. Hiện nay, có một số định nghĩa được đề xuất để đánh giá tổn thương thận cấp, chủ yếu là sự suy giảm chức năng thận trong 48 giờ.
Tiêu chí phân chia giai đoạn tổn thương thận cấp (có giá trị tiên lượng) dựa trên mức độ tăng creatinin huyết thanh và sự thay đổi lượng nước tiểu trong 1 tuần. Sự phát triển của tổn thương thận cấp có thể do nhiều nguyên nhân, các bác sỹ cần thực hiện thêm một vài xét nghiệm nhằm mục tiêu chẩn đoán xác định và theo dõi tiến trình bệnh cho người bệnh thận cấp.
Hiện nay, tình trạng tổn thương thận cấp xảy ra phổ biến ở những người bệnh nhập viện. Người bệnh xuất hiện nhiều đợt tổn thương thận cấp có thể dẫn đến bệnh thận mạn tính (CKD – Chronic Kidney Disease), đẩy nhanh sự tiến triển thành bệnh thận giai đoạn cuối và tăng khả năng tử vong nếu không được chăm sóc và điều trị kịp thời.
2. Chế độ dinh dưỡng trong tổn thương thận cấp
Quá trình phát hiện và điều trị tổn thương thận cấp thường diễn ra trong bệnh viện. Do vậy, chế độ ăn của bệnh nhân có tổn thương thận cấp cần được cung cấp bởi các bác sĩ chuyên khoa dinh dưỡng và nhà ăn trong bệnh viện. Trong trường hợp người bệnh và gia đình tự chuẩn bị chế độ ăn, cần tuân thủ nguyên tắc dinh dưỡng nghiêm ngặt.
2.1. Nhu cầu năng lượng
Nhu cầu năng lượng cho người bệnh thận cấp được xác định phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và các bệnh kèm theo. Tối ưu nhất là sử dụng máy đo chuyên dụng tại các đơn vị hồi sức tích cực. Tuy nhiên, trong trường hợp không có máy đo dành cho các người bệnh nặng hoặc cấp tính, có thể ước lượng nhu cầu trung bình 30kcal/kg cân nặng/ ngày.
2.2. Nhu cầu chất đạm
Người bệnh thận cấp chỉ nên cung cấp 0,5-0,8g protein/kg cân nặng/ ngày đối với những trường hợp không cần lọc máu và 1-1,2g protein/kg cân nặng/ngày đối với trường hợp có chỉ định lọc máu. Trong suốt giai đoạn ổn định sau đợt cấp và trước khi chức năng thận trở về bình thường, khẩu phần protein được khuyến cáo là 0,8-1g protein/kg cân nặng.
2.3. Nước và muối
Trong suốt giai đoạn đầu của quá trình tổn thương thận cấp, người bệnh cần được theo dõi chặt chẽ lượng dịch trong cơ thể. Cần tính toán lượng dịch truyền/ nước uống đưa vào trong cơ thể mỗi 24h. Ngoài ra, trong trường hợp bị phù, người bệnh cần giảm lượng muối trung bình còn 2-3g/1 ngày hoặc ăn nhạt hoàn toàn (bỏ muối, gia vị, nước mắm, bột canh, mì chính ra khỏi chế độ ăn) tùy vào mức độ phù.
2.4. Lượng Kali
Mức kali máu cần được theo dõi thường xuyên trong những ngày điều trị tổn thương thận cấp. Khẩu phần kali của người bệnh được tính toán dựa vào mức kali huyết thanh của mỗi cá nhân.
3. Cách lựa chọn thực phẩm cho người bị bệnh thận
Người bệnh nên chọn các loại ngũ cốc có lượng đạm thấp như miến, khoai củ, bột sắn. Nên ăn gạo, mì tối đa 200g/ ngày tùy theo mức độ suy thận. Khi suy thận càng nặng, cần hạn chế sử dụng các loại tinh bột từ gạo, mì hơn.
Nên chọn các loại rau có hàm lượng đạm thấp như dưa chuột, bầu, bí, rau cải xanh. Nên ăn có mức độ các loại thực phẩm có nguồn gốc động vật tùy theo mức độ suy thận.
Nên ăn nhạt, tiêu thụ tối đa 3g muối/ 1 ngày tùy vào từng giai đoạn bệnh. Ngoài hạn chế gây phù cho người bệnh thận, việc giảm muối cũng giúp người bệnh giảm thiểu nguy cơ bị cao huyết áp và một số bệnh lý tim mạch khác.
Không nên ăn những loại thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm đóng hộp hoặc thực phẩm được chế biến bằng phương pháp muối chua. Việc sử dụng các loại nước lá, rễ cây, thuốc đông y hiện chưa được khuyến cáo sử dụng trong y khoa và có khả năng gây quá tải cho thận.
Lời kết
Các trường hợp có tổn thương thận cấp cần được kiểm soát tốt kể cả về phương pháp điều trị và chế độ ăn uống. Đặc biệt, dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng vào kết quả điều trị và khả năng phục hồi sức khỏe cho thận. Bệnh nhân cần tham khảo thêm ý kiến từ bác sĩ điều trị và chuyên gia dinh dưỡng để được thiết kế thực đơn phù hợp nhất với mức độ tổn thương thận của mình.
Tài liệu tham khảo:
1. Nutrition support for acute kidney injury 2020-consensus of the Taiwan AKI task force: https://journals.lww.com/jcma/fulltext/2022/02000/nutrition_support_for_acute_kidney_injury.19.aspx
2. ESPEN guideline on clinical nutrition in hospitalized patients with acute or chronic kidney disease: https://www.espen.org/files/ESPEN-Guidelines/ESPEN-guideline-on-clinical-nutrition-in-hospitalized-patients-with-acute-or-chronic-kidney-disease.pdf
3. Dinh dưỡng trong điều trị Nội khoa – Đại học Y Hà Nội
DOC Việt Nam xin giới thiệu một số bài viết có thể hữu ích cho bạn:
Dinh dưỡng hỗ trợ điều trị bệnh thận mạn tính
Các giai đoạn của suy thận mạn tính và những điều cần lưu ý
