Béo phì và đái tháo đường là hai vấn đề sức khỏe đang ngày càng trở nên phổ biến trên khắp thế giới, đặc biệt là trong xã hội hiện đại với lối sống ít vận động và chế độ dinh dưỡng không cân đối.
Ở Việt Nam, một nghiên cứu trên bệnh nhân đái tháo đường type 2 điều trị nội trú tại bệnh viện Nguyễn Tri Phương năm 2019 của tác giả Nguyễn Thị Thuỳ Trang, cho thấy trong tổng số 84 đối tượng tham gia nghiên cứu có đến 47,6% thừa cân – béo phì. Nghiên cứu của tác giả Vương Thị Thanh Nhàn về Đánh giá mức độ vận động thể lực ở bệnh nhân đái tháo đường type 2 tại phòng khám Nội tiết bệnh viện Nguyễn Tri Phương ghi nhận có đến 61,6% đối tượng thừa cân – béo phì.
Qua các nghiên cứu, có thể thấy sự gia tăng và trẻ hoá của đái tháo đường đi song hành với thừa cân – béo phì, khắc họa một bức tranh toàn cảnh về tình trạng thừa cân – béo phì đáng báo động ở đa số các bệnh nhân đái tháo đường. Vậy giữa béo phì và đái tháo đường có mối liên quan như thế nào?
Béo phì là yếu tố nguy cơ gây ra bệnh đái tháo đường Type 2
Đái tháo đường là bệnh chuyển hóa đặc trưng bởi tình trạng tăng đường huyết do khiếm khuyết về tiết insulin, khiếm khuyết trong hoạt động của insulin hoặc cả hai (American Diabetes Association – ADA). Việc tăng đường huyết mãn tính dẫn đến tổn thương, rối loạn chức năng và suy yếu các cơ quan khác.
Thừa cân và béo phì là hai trạng thái sức khỏe liên quan đến việc tích tụ quá nhiều mỡ trong cơ thể. Mô mỡ là loại mô liên kết, chủ yếu bao gồm tế bào mỡ và ít đại thực bào, có chức năng dự trữ chất béo.
Bình thường, glucose là nguồn năng lượng chính cho các tế bào. Tuy nhiên, khi cơ thể dùng hết glucose, triglyceride ở mô mỡ sẽ được phân hủy thành các axit béo làm nguồn nhiên liệu để tổng hợp năng lượng cho các mô. Khi bị béo phì, lượng mỡ trong cơ thể tăng lên, kèm với sự tích tụ mỡ trong các tế bào cơ và gan, gây ra tình trạng kháng insulin, làm giảm khả năng sử dụng insulin để chuyển đường glucose từ máu vào tế bào, dẫn đến tăng đường huyết.
Ngoài ra, béo phì còn ảnh hưởng đến chức năng của tế bào beta của tụy. Sự tích tụ mỡ có thể gây viêm và căng thẳng cho tế bào beta, làm suy giảm khả năng sản xuất insulin. Kết hợp với tình trạng kháng insulin, sự suy giảm sản xuất insulin có thể dẫn đến tăng đường huyết và gây ra đái tháo đường Type 2.
Tình trạng thừa cân, béo phì trên người bệnh đái tháo đường type 2 có mức đường huyết không ổn định theo thời gian sẽ sinh nhiều biến chứng. Các biến chứng của tình trạng tăng đường huyết có thể làm tổn hại các mạch máu nhỏ đưa đến bệnh về mắt, thận, não, thần kinh… và các mạch máu lớn gây bệnh tim mạch, gây nên tình trạng dễ nhiễm trùng…Ở những bệnh nhân mắc bệnh Đái tháo đường type 2 có thừa cân hoặc béo phì, việc giảm cân vừa phải giúp cải thiện việc kiểm soát đường huyết và giảm nhu cầu sử dụng thuốc hạ đường huyết.
Các biện pháp kiểm soát cân nặng cho bệnh nhân đái tháo đường
Đối với những người thừa cân hoặc béo phì, giảm cân mang lại hiệu quả trong việc ngăn ngừa và cải thiện kiểm soát bệnh đái tháo đư type 2. Chế độ ăn uống, cùng với tập thể dục và điều chỉnh hành vi, đóng vai trò quan trọng trong quá trình giảm cân.
Trong chế độ ăn, lưu ý rằng, tổng lượng calo nạp vào phải phù hợp với cân nặng mục tiêu và phải kiểm soát được lượng đường trong máu. Tuyệt đối không bỏ bữa hay nhịn ăn để giảm cân. Bạn có thể chia nhỏ bữa ăn thành 4 – 5 bữa/ngày và sử dụng các thực phẩm chứa năng lượng thấp:
Nhóm tinh bột
Tăng cường các thực phẩm có GI thấp, giàu chất xơ (lượng khuyến nghị là 15 – 30g xơ/ngày) như: khoai lang, gạo lứt, yến mạch…, đồng thời bổ sung các loại trái cây như: táo, lê, cam, quýt,… Nên có ít nhất 1 chén rau trong mỗi bữa ăn cùng với 1 phần trái cây để tránh việc tăng đường huyết quá nhanh.
Nhóm chất đạm
Hạn chế thịt đỏ vì chứa lượng chất béo bão hòa cao góp phần tích tụ mỡ trong cơ thể. Bổ sung nguồn đạm đầy đủ, đa dạng từ thịt cá, trứng, sữa,… Lưu ý, khi ăn các loại thịt, chỉ nên ăn phần nạc, không ăn da và mỡ.
Chất béo
Sử dụng nguồn chất béo không bão hòa, chủ yếu dầu từ các loại thực vật như: dầu olive, dầu hướng dương, dầu hạt chia,… Lượng chất béo để chế biến thực phẩm không nên vượt quá 5g/ngày. Tránh ăn thức ăn nhanh vì chứa hàm lượng chất béo bão hòa và chuyển hóa cao như: xúc xích, gà rán, lạp xưởng, khoai tây chiên,…
Để giảm cân, bạn nên vận động 30 phút/ngày với tần suất đều đặn. Chọn lựa những bài tập vừa sức, tập từ cường độ nhẹ sau đó tăng dần mỗi ngày theo khả năng. Nên ưu tiên những bài tập sức bền hơn sức kháng như: chạy bộ, nhảy dây, squat, chống đẩy,…
Hơn thế, khi giảm cân bạn nên giữ một tâm trạng thoải mái, tích cực và ngủ đủ giấc, hạn chế thức khuya .
Ngoài ra, có thể sử dụng thêm một số thực phẩm hỗ trợ trong chế độ ăn giảm cân và ổn định bệnh lý đái tháo đường. Sữa hạt DOC Canxi Plus chứa nhiều loại hạt như hạnh nhân, óc chó, macca,.. giúp cung cấp lượng chất béo tốt an toàn cho hệ tim mạch. Đồng thời việc sử dụng đường cỏ ngọt trong công thức góp phần làm giảm GI của sữa hoàn toàn phù hợp trong việc ổn định đường huyết ở những bệnh nhân đái tháo đường.
Trong bối cảnh tăng cân và béo phì đang trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng ngày càng nghiêm trọng, mối liên quan giữa béo phì và đái tháo đường trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Đối với bệnh nhân đái tháo đường, việc kiểm soát cân nặng đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện quản lý đường huyết và giảm nguy cơ biến chứng. Việc hiểu và thực hiện các biện pháp kiểm soát cân nặng đúng cách không chỉ giúp ngăn ngừa béo phì và đái tháo đường mà còn cải thiện chất lượng sống và sức khỏe tổng thể cho những người mắc phải hai tình trạng này.
