Theo số liệu năm 2023, khoảng 7 triệu người Việt Nam mắc bệnh đái tháo đường, với hơn 55% người bệnh đã có biến chứng. Điều này cho thấy sự chủ quan của người bệnh trong việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được, hậu quả là sức khỏe của họ ngày càng bị đe dọa. Bài viết hôm nay sẽ chia sẻ đến bạn bức tranh tổng thể về các yếu tố nguy cơ bệnh đái tháo đường và cách giúp bạn kiểm soát tốt các yếu tố có thể thay đổi được.
1. Các yếu tố nguy cơ bệnh đái tháo đường tuýp 1
Bệnh được cho là do phản ứng miễn dịch, cơ thể tự tấn công và phá hủy các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy mà không rõ nguyên nhân. Do đó, các yếu tố nguy cơ của bệnh không rõ ràng như tiền đái tháo đường và đái tháo đường tuýp 2, bao gồm:
- Tiền sử gia đình. Khi bạn có cha mẹ, anh chị em mắc bệnh đái tháo đường tuýp 1 thì nguy cơ mắc bệnh của bạn cũng tăng lên.
- Tuổi tác. Bạn có thể mắc bệnh ở mọi lứa tuổi, nhưng bệnh thường phát triển ở trẻ em, thanh thiếu niên hoặc thanh niên.
Hiện nay, vẫn chưa có cách phòng ngừa bệnh đái tháo đường tuýp 1 và cũng không có sự thay đổi lối sống nào có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh.
2. Các yếu tố nguy cơ bệnh đái tháo đường tuýp 2
Bệnh xảy ra khi cơ thể không sản xuất ra đủ insulin và/ hoặc các tế bào không phản ứng bình thường với insulin (kháng insulin). Khác với đái tháo đường tuýp 1, bệnh đái tháo đường tuýp 2 bao gồm các yếu tố không thể thay đổi được và có thể thay đổi được.
2.1 Các yếu tố không thể thay đổi
Tiền sử gia đình
Khi bố mẹ hoặc họ hàng ruột thịt mắc bệnh, khả năng bạn mắc bệnh sẽ tăng đáng kể. Hãy chia sẻ rõ lịch sử sức khỏe gia đình với bác sĩ để biết được những điều bạn cần quan tâm.
Chủng tộc (nguồn gốc dân tộc)
Người Mỹ gốc Phi, người Mỹ gốc Á, người Mỹ Latinh/ người Mỹ gốc Tây Ban Nha, người Mỹ bản địa hoặc người gốc đảo Thái Bình Dương có nhiều nguy cơ mắc bệnh hơn. Điều này được lý giải dựa trên các yếu tố như: lịch sử gia đình, sự khác biệt/bất bình đẳng về văn hóa hay xã hội khác nhau và điều kiện tiếp cận các dịch vụ chăm sóc.
Tuổi tác
Càng lớn tuổi thì nguy cơ mắc bệnh càng cao. Bệnh thường xảy ra ở những người trung niên, nhất là sau 40 tuổi. Tuy nhiên, các bác sĩ đang dần nhận thấy, ngày càng có nhiều trẻ em và thanh thiếu niên mắc bệnh.
Bệnh đái tháo đường thai kỳ
Phụ nữ cần cẩn thận hơn trong thời gian thai kỳ về cả lối sống và chế độ dinh dưỡng. Bởi một khi họ mắc bệnh đái tháo đường thai kỳ thì nguy cơ cao sau đó, họ có khả năng cao sẽ mắc đái tháo đường tuýp 2.
2.2 Các yếu tố có thể thay đổi được
Cân nặng
Thừa cân hoặc béo phì làm tăng nguy cơ mắc bệnh đáng kể. Khi giảm 5 – 10% trọng lượng cơ thể, bạn đã có thể làm giảm đáng kể nguy cơ phát triển bệnh. Nguy cơ mắc bệnh thậm chí còn giảm nhiều hơn khi bạn giảm cân nhiều hơn.
Hoạt động thể chất
Điều này không những giúp giảm tình trạng kháng insulin mà còn giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn. Ngay cả việc đi bộ nhanh 30 phút ít nhất 5 ngày một tuần cũng đã được chứng minh là làm giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường và bệnh tim. Để nâng cao sức khỏe tim mạch tổng thể của bạn, hãy hướng tới các hoạt động thể chất:
- Cường độ vừa phải: ít nhất 150 phút/ tuần. ví dụ: đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, trồng cây, khiêu vũ, nhảy dây, yoga…
- Cường độ cao: 75 phút/tuần. Ví dụ: chạy nước rút, tập gym, chơi bóng rổ, đá bóng, tennis…
- Tập kháng lực: ít nhất 2 ngày/ tuần. Ví dụ: tập tạ, tập với dụng cụ kháng lực, tập xà đơn…
Huyết áp cao
Ngoài việc gây tổn thương tim mạch, huyết áp cao không được điều trị còn liên quan đến các biến chứng của bệnh đái tháo đường. Chính vì thế, những người có tình trạng huyết áp cao nên duy trì ổn định mức huyết áp dưới 130/80 mmHg để hạn chế tối đa nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường.
Mức cholesterol
Bệnh có liên quan đến chứng xơ vữa động mạch và bệnh động mạch vành. Cholesterol “tốt” HDL thấp và/hoặc chất béo trung tính cao có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2 và bệnh tim mạch.
Thực hiện theo kế hoạch ăn uống lành mạnh, tập luyện đều đặn và duy trì cân nặng khỏe mạnh sẽ giúp cải thiện mức cholesterol.
Hút thuốc
Không riêng bệnh đái tháo đường, hầu hết mọi người khi mắc các bệnh đều được khuyên ngưng hút thuốc bởi điều này thật sự gây bất lợi ngay cả lúc bạn khỏe mạnh.
Chế độ ăn uống
Các tổ chức sức khỏe lớn đều khuyến nghị chúng ta nên có một kế hoạch ăn uống bao gồm: các thực phẩm lành mạnh như trái cây và rau quả, ngũ cốc nguyên hạt, thịt nạc, cá, các loại đậu và hạt, dầu thực vật nguyên chất.
Một chế độ ăn uống lành mạnh nên thay thế chất béo bão hòa bằng chất béo không bão hòa đơn/đa, tránh chất béo chuyển hóa, giảm cholesterol và natri (muối). Granola là một trong những nguồn thực phẩm cung cấp chất béo tốt mà bạn nên ưu tiên lựa chọn. Đặc biệt là những loại granola nguyên chất, không qua chế biến hay tẩm ướp gia vị như granola của DOC Việt Nam. Bên cạnh đó, các sản phẩm của DOC không chứa bất kỳ chất phụ gia hay chất bảo quản, điều này còn rất an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng.
Đồng thời, bạn cũng nên hạn chế thịt đỏ và thịt chế biến sẵn, ngũ cốc tinh chế và đồ ngọt.
Thức uống có cồn và các chất kích thích
Sử dụng nhiều thức uống này có thể gây viêm tuyến tụy và hạn chế khả năng sản xuất đủ insulin. Cồn (ethanol) trong rượu có thể gây tổn thương gan và năng lượng sinh ra từ chúng thường được lưu trữ dưới dạng chất béo (mỡ thừa).
Do vậy, hãy hạn chế tối đa những loại thức uống này. Trong trường hợp bất khả kháng, mỗi ngày nam giới không nên uống quá hai ly và nữ giới không quá một ly. (Một ly tương đương 355ml bia 5% độ cồn, 148ml rượu vang 7%, hoặc 44ml rượu chưng cất 80%).
Căng thẳng và thư giãn
Kiểm soát căng thẳng là một phần quan trọng của cuộc sống lành mạnh, không chỉ với người bệnh mà hầu như đối với tất cả mọi người. Tìm cách giải quyết nguyên nhân khiến bạn căng thẳng và dành thời gian cho những điều yêu thích để nuôi dưỡng những tế bào luôn được khỏe mạnh và hạnh phúc.
Giấc ngủ
Giấc ngủ mang lại lợi ích cho toàn bộ cơ thể, nhất là tim và não. Người lớn nên ngủ từ 7 – 9 giờ mỗi đêm để giúp cải thiện tâm trạng, trí nhớ và suy nghĩ. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng ngủ quá ít hoặc quá nhiều có liên quan đến chỉ số HbA1C (chỉ số đánh giá mức đường huyết) ở người bệnh đái tháo đường tuýp 2. Nếu bạn bị mất ngủ (khó ngủ hoặc thức dậy quá sớm) hoặc khó thở khi ngủ, hãy nhanh chóng trao đổi với bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Kết luận
Dù khó có thể thay đổi được các yếu tố nguy cơ bệnh đái tháo đường như tiền sử gia đình, chủng tộc, tuổi hoặc đái tháo đường thai kỳ nhưng bạn hoàn toàn có thể cải thiện các yếu tố còn lại.
Quản lý tốt cân nặng, thường xuyên hoạt động thể chất, kiểm soát tình trạng huyết áp cao, mức cholesterol, ngưng hút thuốc, thực hiện chế độ ăn lành mạnh, hạn chế thức uống có chứa chất kích thích, học cách thư giãn và có một giấc ngủ ngon là những yếu tố cần hướng đến. Chúng giúp bạn có được lối sống lành mạnh và bền vững, đảm bảo sức khỏe tốt và tránh được các bệnh, kể cả bệnh đái tháo đường tuýp 2.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
AHA. (2021, May 5). Diabetes Risk Factors. American Heart Association. Retrieved March 8, 2024, from https://www.heart.org/en/health-topics/diabetes/understand-your-risk-for-diabetes
Bộ Y tế. (2023, November 12). Việt Nam hiện tỷ lệ người mắc bệnh đái tháo đường đang gia tăng nhanh – Tin nổi bật – Cổng thông tin Bộ Y tế. Bộ Y tế. Retrieved March 8, 2024, from https://moh.gov.vn/tin-noi-bat/-/asset_publisher/3Yst7YhbkA5j/content/viet-nam-hien-ty-le-nguoi-mac-benh-ai-thao-uong-ang-gia-tang-nhanh
CDC. (2022, April 5). Diabetes Risk Factors | CDC. Centers for Disease Control and Prevention. Retrieved March 8, 2024, from https://www.cdc.gov/diabetes/basics/risk-factors.html
Government of Canada. (2023, December 28). Diabetes: Prevention and risk factors. Canada.ca. Retrieved March 8, 2024, from https://www.canada.ca/en/public-health/services/chronic-diseases/diabetes/prevention-risk-factors.html
Thư Viện Pháp Luật. (2020, December 28). Cách tính đơn vị cồn trong rượu, bia. Thư Viện Pháp Luật. Retrieved March 12, 2024, from https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/thoi-su-phap-luat/tu-van-phap-luat/33313/cach-tinh-don-vi-con-trong-ruou-bia
DOC VIỆT NAM GIỚI THIỆU:
Thực phẩm giúp bạn no lâu mà không làm tăng lượng đường trong máu
Bệnh đái tháo đường và sức khỏe đường ruột
Siêu hạt Granola của DOC Việt Nam
